Men kan het ontstaan van de renaissance niet los zien van de opkomst van het humanisme. Het woord - wat in feite wedergeboorte betekent - hield een gedachtegoed in dat de mens weer beschouwde als het middelpunt van het heelal en als maatstaf voor alle dingen, maar dan wel in het teken van het christendom zoals dat verspreid was sinds de klassieke Griekse en Romeinse oudheid. In vergelijking met de voorafgaande middeleeuwen ontstond er een toenemende vraag en belangstelling naar individuele observatie en interesse voor wetenschappelijk onderzoek. In het humanisme onderkende men een overtuigingskracht die de rede en de starre schema's van de dogmatiek doorbrak. De kunst werd preciezer en verfijnder, de lijn soms abstracter, afgestemd op het klassieke voorbeeld maar met wel een meer zuivere inachtneming van het perspectief. Men beeldde het herontdekte menselijk lichaam af in een meer harmonische ruimteverdeling en proportie. Florence werd de bakermat van de renaissance, die zich van daaruit over heel Italië verspreidde.

 

De vernieuwende cultuur van de renaissance herkent men in de filosofische en geestelijke opvattingen, de schilder- en beeldhouwkunst en de architectuur, welke ieder hun eigen kenmerken in deze periode verkregen. Niet alleen plaatsgebonden maar ook tijdsgebonden verschillen traden op, en deze in Noord-Italië ontstane stijl kreeg navolging in vrijwel geheel West-Europa.